Không có tinh trùng có nhiều nguyên nhân: Tinh hoàn không sản xuất ra tinh trùng; Tinh hoàn vẫn sản xuất ra tinh trùng nhưng ống dẫn tinh trùng bị tắc. Không có tinh trùng trong tinh dịch chiếm 30% các trường hợp vô sinh ở nam giới. Nếu được điều trị đúng, cơ hội làm cha của nhiều nam giới vẫn là có thể…
I. Nguyên nhân không có tinh trùng
- Tắc ống dẫn tinh
Tắc ống dẫn tinh là hiện tượng ống dẫn tinh – nơi dẫn tinh trùng từ mào tinh đến ống niệu đạo sau trong quá trình xuất tinh bị tắc.Chính vì vậy, tắc ống dẫn tinh là một trong những nguyên nhân vô sinh ở nam giới. Nguyên nhân của tình trạng này có thể do dị tật bẩm sinh ở ống dẫn tinh, hậu quả của một số bệnh nhiễm khuẩn hoặc bệnh xã hội (lậu, giang mai, tạp khuẩn, kí sinh trùng…), một số chấn thương vùng bẹn, bìu hay vùng chậu không được điều trị kịp thời.
- Không có ống dẫn tinh
Không có ống dẫn tinh là bệnh lý bẩm sinh làm cho ống dẫn tinh – ống nối từ tinh hoàn ra đến dương vật không phát triển. Trong trường hợp này hai bên tinh hoàn vẫn sản xuất tinh trùng nhưng không có đường dẫn ra ngoài. Không có ống dẫn tinh có liên quan đến bệnh lý xơ nang vì theo thống kê 98% trường hợp nam giới mắc bệnh xơ nang bị bất sản ống dẫn tinh hai bên, còn một phần nhỏ là do các dị dạng trong đường tiết niệu.
- Tinh hoàn suy giảm khả năng sinh tinh
Suy tinh hoàn còn gọi là suy chức năng tinh hoàn hay suy chức năng tuyến sinh dục ở nam giới. Đặc trưng của bệnh là sự suy giảm nội tiết tố testosterone. Testosterone được sản xuất chủ yếu tại tinh hoàn và một ít tại tuyến thượng thận. Đây là nội tiết tố sinh dục nam cần thiết cho hoạt động tình dục và sinh sản.
Bệnh suy tinh hoàn là một trong những bệnh gây vô sinh ở nam giới. Vì tinh hoàn là nơi sản xuất ra tinh trùng nên khi tinh hoàn bị suy đồng nghĩa với việc số lượng và chất lượng tinh trùng giảm, thậm chí có thể dẫn đến tinh trùng bị yếu, chết nên khả năng bị vô sinh rất cao nếu không tiến hành điều trị kịp thời.
Hai tinh hoàn suy giảm chức năng và sản xuất rất ít tinh trùng. Tuy nhiên, khi sinh thiết tinh hoàn có thể tìm thấy ít tinh trùng ở một số vị trí trong tinh hoàn.
- Mắc bệnh xuất tinh ngược dòng
Tình trạng xuất tinh ngược dòng chính là việc tinh trùng thay vì phóng ra phía ngoài lại bị phóng ngược về phía bàng quang. Hiện tượng này thường là hậu quả của các chấn thương do mổ ở vùng lân cận, bị bệnh tiểu đường… Lúc này, tinh trùng sẽ lẫn trong nước tiểu. Vì tinh trùng chạy ngược vào trong bàng quang mà không được xuất ra bên ngoài hoặc xuất quá ít khiến lượng tinh trùng ít và suy yếu. Điều này khiến việc thụ thai trở nên gặp nhiều khó khăn, cũng như ảnh hưởng tới sức khỏe sinh sản của nam giới và là một trong những nguyên nhân gây vô sinh nam.
- Tinh hoàn không sản xuất tinh trùng
+ Tinh hoàn không sản xuất tinh trùng do các nguyên nhân sau:
– Suy tinh hoàn: Đây là tình trạng các ống sinh tinh trong tinh hoàn không sản xuất được tinh trùng. Nguyên nhân là do ở các ống sinh tinh không có loại tế bào để tạo tinh trùng hay quá trình sinh tinh bị gián đoạn nửa chừng, không sản xuất được tinh trùng trưởng thành. Trong đa số trường hợp, cả hai tinh hoàn bị teo nhỏ và không hoạt động. Các nguyên nhân này có thể có liên quan đến di truyền hoặc teo tinh hoàn mắc phải.
– Nguyên nhân nội tiết: Bình thường, nội tiết từ tuyến yên (ở não) kích thích tinh hoàn sản xuất ra tinh trùng. Nếu không có hoặc không đủ nội tiết tuyến yên, tinh hoàn sẽ không sản xuất được tinh trùng.
– Giãn tĩnh mạch thừng tinh: Một số rất ít trường hợp giãn tĩnh mạch thừng tinh cũng có thể gây vô tinh.
II. Xét nghiệm tinh dịch đồ để xác định tình trạng vô tinh
Xét nghiệm tinh dịch đồ là một bước làm căn bản và thiết yếu trong quá trình chẩn đoán vô sinh ở các cặp vợ chồng. Qua kết quả thu được từ xét nghiệm, bác sĩ sẽ phản ánh tình trạng tinh trùng có trong tinh dịch và khả năng sinh sản tự nhiên của nam giới.
Ngoài ra, tinh dịch đồ là một xét nghiệm quan trọng nhằm cung cấp các thông tin về số lượng và chất lượng tinh trùng. Nhờ xét nghiệm tinh dịch đồ mà việc chẩn đoán và điều trị vô sinh hiếm muộn ở nam giới trở nên dễ dàng hơn. Bên cạnh đó, nhờ các kết quả của tinh dịch đồ, các bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác kết quả về hiện tượng xuất tinh ra máu, viêm ống dẫn tinh…
Việc đánh giá và phân tích kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ giúp hỗ trợ chẩn đoán nguyên nhân gây ra bất thường trong tinh dịch, đòi hỏi phải có những chuyên gia trong lĩnh vực về sức khỏe nam giới và hiếm muộn nhiều kinh nghiệm đọc và đưa ra giải pháp điều trị tốt nhất.
III. Các phương pháp điều trị không có tinh trùng ở nam giới
Phương pháp điều trị vô sinh cho các trường hợp không có tinh trùng hiệu quả nhất hiện nay là thực hiện các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản với tinh trùng lấy được từ mào tinh hoặc tinh hoàn. Một số ít trường hợp có thể điều trị bằng nội tiết nếu nguyên nhân thiếu nội tiết tuyến yên. Các trường hợp có thể điều trị bằng phẫu thuật như thông nối hay mổ giãn tĩnh mạch thừng tinh có khả năng thành công thấp, chỉ nên áp dụng cho những trường hợp người vợ trẻ tuổi, dễ có thai.
Với tinh trùng tìm thấy trong mào tinh hoặc tinh hoàn, bác sĩ sẽ điều trị bằng kỹ thuật tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI) kết hợp thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) để cho kết quả thụ thai tối đa. Người vợ sẽ được kích thích buồng trứng, chọc hút lấy noãn ra bên ngoài cơ thể. Sau đó, tìm tinh trùng, chọn lọc tinh trùng và tiêm từng tinh trùng vào các noãn có được. Tỷ lệ noãn thụ tinh sau tiêm tinh trùng lấy từ mào tinh hoặc tinh hoàn có thể lên đến 70-80%. Sau đó phôi hình thành sẽ được nuôi cấy và chọn lọc để chuyển vào buồng tử cung. Hiện tượng thụ thai và phát triển của thai có thể diễn ra bình thường. Hầu hết các trường hợp có thể có thai sau vài lần điều trị.
Vô sinh do không có tinh trùng chiếm tỉ lệ 10-15% các trường hợp vô sinh nam. Với các tiến bộ hiện nay của y học ở Việt Nam trong chuẩn đoán và điều trị, khoảng 70% nam giới không có tinh trùng vẫn có thể có con của chính mình với các thủ thuật sinh thiết tìm tinh trùng, tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI) kết hợp thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).
Một số ít trường hợp có thể điều trị hồi phục bằng phẫu thuật và có thai tự nhiên, tuy nhiên, phương pháp này chỉ nên áp dụng cho các trường hợp người vợ trẻ tuổi, không có các nguyên nhân vô sinh khác đi kèm. Nhóm còn lại có thể phải xin tinh trùng để điều trị.
- Ống dẫn tinh trùng bị tắc
Nếu tinh trùng không đi qua được ống dẫn tinh, bác sĩ sẽ tiến hành phẫu thuật nối thông lại ống dẫn tinh, tức là nối hai đầu ống dẫn tinh lại với nhau hoặc nối ống dẫn tinh vào mào tinh. Khi ống dẫn tinh thông suốt, hy vọng có con của các cặp vợ chồng là rất cao.
Với những người đã triệt sản, sau này muốn có con thì phẫu thuật nối lại hai đầu ống dẫn tinh (giúp tinh trùng có lại trong tinh dịch) có thể thành công với trên 90% trường hợp. Điểm cần lưu ý là thời gian cột ống dẫn tinh càng lâu thì khả năng nối thành công càng kém. Các phẫu thuật này đã được thực hiện trên thế giới từ năm 1968 đối với vi phẫu thuật nối ống dẫn tinh và năm 1978 với vi phẫu thuật nối ống dẫn tinh với mào tinh.
Trong trường hợp ống dẫn tinh bị tắc sâu tại chỗ đổ vào niệu đạo dương vật thì phẫu thuật cắt đốt nội soi ống phóng tinh có thể giúp ống dẫn tinh thông trở lại. Sau mổ, 60% bệnh nhân có tinh trùng trở lại.
Phẫu thuật nối có thể thất bại (tuy rất ít) nhưng có thể nối lại. Tuy nhiên, tỷ lệ thành công của lần nối sau (70%) ít hơn lần nối trước (90%).
Nếu phẫu thuật nối thất bại hoặc do không thể nối được vì ống dẫn tinh tắc nhiều chỗ, tắc đoạn nằm sâu trong bụng thì bệnh nhân có thể có con nhờ thụ tinh trong ống nghiệm. Những người không có ống dẫn tinh bẩm sinh (nên không thể thực hiện phẫu thuật nối) cũng phải áp dụng biện pháp này nếu muốn có con. Điểm đặc biệt của kỹ thuật thụ tinh trong ống nghiệm trên những người này là tinh trùng được hút ra từ trong mào tinh hay trong tinh hoàn bằng các kỹ thuật có tên là PESA (hút tinh trùng mào tinh) hay TESE (mổ trích tinh trùng tinh hoàn). Ngay sau khi được hút ra, tinh trùng này được đem chích thẳng vào trứng để làm trứng thụ tinh. 3-5 ngày sau, trứng đã thụ tinh sẽ thành phôi. Đôi khi tinh trùng hút ra được trữ đông, tới ngày hút trứng của mẹ thì tinh trùng sẽ được rã đông để tiêm vào trứng. Các bác sĩ sẽ chọn những phôi tốt đem bơm nhẹ vào trong lòng tử cung để phôi phát triển thành thai. Thụ tinh trong ống nghiệm theo kiểu ICSI (tiêm tinh trùng vào trứng) với tinh trùng hút từ tinh hoàn hay mào tinh đã được thực hiện lần đầu tiên trên thế giới năm 1994 và tại Việt Nam vào năm 2002.
- Tinh hoàn không tạo ra tinh trùng
Nếu tinh hoàn không tạo ra tinh trùng nữa thì y học vẫn có khả năng chữa được. Trong trường hợp mô tinh hoàn không sinh tinh do hậu quả của bệnh giãn tĩnh mạch tinh nặng và kéo dài thì phẫu thuật cột tĩnh mạch tinh giãn có thể giúp tinh hoàn hồi phục lại (đạt tỷ lệ khoảng 20-50%), thậm chí bệnh nhân có thể có con tự nhiên mà không cần thụ tinh trong ống nghiệm. Cách điều trị này đã được ứng dụng tại Việt Nam từ năm 2005 với kỹ thuật vi phẫu cột tĩnh mạch tinh giãn hai bên ngả bẹn-bìu.
Các trường hợp khác, dù qua sinh thiết tinh hoàn ghi nhận mô tinh hoàn không sinh tinh nữa nhưng nếu tinh hoàn còn quá trình sinh tinh nửa chừng hay thuộc hội chứng toàn tế bào Sertoli hay thậm chí mô tinh hoàn xơ teo hết như trong trường hợp quai bị thì microTESE (vi phẫu tích mô tinh hoàn trích tinh trùng) vẫn có thể giúp tìm một vài tinh trùng còn sót bên trong. MicroTESE được thực hiện dựa trên phát hiện mới là mô tinh hoàn dù hư hầu hết nhưng thường vẫn còn vài điểm có tế bào sinh tinh và tinh trùng. Năm 1998, microTESE đã được thực hiện thành công bên Mỹ và tới năm 2010 thì microTESE đã được áp dụng thành công tại Việt Nam, mở ra một chân trời mới cho nhiều gia đình hiếm muộn.
- Có dùng thuốc điều trị được không?
Không có thuốc chữa được vô sinh do không có tinh trùng, chỉ trừ một trường hợp hiếm là bệnh suy tuyến tinh trùng do giảm tiết nội tiết tố hướng sinh dục (hypogonadotropic hypogonadism). Người mắc bệnh này thường thấp bé, bộ phận sinh dục như của trẻ con… Những trường hợp này, dương vật vẫn có thể cương được, giao hợp được nhưng có con thì không. Các bác sĩ chuyên khoa sẽ cho bệnh nhân chích các nội tiết tố phức tạp, đắt tiền (FSH và hCG) để kích thích tinh hoàn và cả dương vật cũng như toàn bộ cơ thể phát triển. Sau 6-12 tháng, bệnh nhân có thể có con tự nhiên.
- Phòng tránh vô sinh do không có tinh trùng
Nên cho các bé trai đi tiêm phòng quai bị (vì quai bị có thể làm teo cả hai tinh hoàn), chủng ngừa lao và tránh bệnh viêm niệu đạo (vì tinh trùng lao và các vi khuẩn khác như lậu, Chlamydia có thể làm tắc hai ống dẫn tinh).
Y học ngày nay đã chữa được rất nhiều trường hợp vô sinh do chồng không có tinh trùng trong tinh dịch. Trong lĩnh vực này, y học Việt Nam cũng tự hào vì đã có những bước tiến đồng hành cùng bạn bè trong khu vực và thế giới.
BS. Phạm Hữu Cường
